De Belgische overheid heeft geen kant-en-klaar draaiboek voor de volgende pandemie, maar in de nasleep van de coronapandemie wel een reeks bouwstenen om zich beter voor te bereiden. Dat zegt infectiologe Erika Vlieghe. "We moeten pandemische paraatheid beschouwen zoals een EHBO-cursus of een brandoefening. We moeten structureel voorbereid zijn, zodat we reageren zonder paniek, maar ook zonder ontkenning." Erika Vlieghe waarschuwt wel voor "een disaster waiting to happen" in de VS.

Exact vijf jaar geleden, op 10 maart van 2020, kwam de Nationale Veiligheidsraad voor de eerste keer samen om het coronavirus te bespreken. Vlieghe was vanaf de start nauw betrokken bij het beleid als adviseur.

Er ligt geen afgelijnd plan klaar om de volgende pandemie de kop in te drukken, maar "het is niet mogelijk om een volledig uitgewerkt beleid op te stellen voor iets dat we nog niet kennen," legt ze uit. "Een pandemie kan heel veel gezichten hebben. We stellen ons dat altijd voor als een spectaculair, sneldodend virus. Een kruising tussen griep en ebola. Maar het kan evengoed iets traag en sluipend zijn. Het hiv-virus is ook een pandemie. Het heeft tien jaar geduurd voor iedereen doorhad hoe verschrikkelijk dat was."

Flexibele bouwstenen

"Wat we wél kunnen doen, is werken met bouwstenen die flexibel inzetbaar zijn." Daaronder verstaat ze een goed surveillancesysteem, duidelijke alarmeringskanalen en een efficiënte beslissingsstructuur. "Dat moet regelmatig geoefend worden, zodat we niet opnieuw verrast worden."

Vlieghe pleit ook voor politieke koelbloedigheid of nuchterheid in crisisbesluitvorming. Tijdens de coronapandemie speelden lobbygroepen een aanzienlijke rol in de maatregelen. Ze pleit ervoor om gezondheidsmaatregelen los te koppelen van politieke en economische belangen en meer te vertrouwen op wetenschappelijke inzichten en goed voorbereide structuren.

Bij aanvang van de crisis was Vlieghe onder meer lid van het Wetenschappelijk Comité Coronavirus en als voorzitter van de Groep van Experts belast met de Exit-Strategie (GEES). Ze adviseerde het beleid, al werden uiteindelijk wel enkele ongelukkige beslissingen genomen.

Lessen

Ze verwijst naar het verplicht dragen van mondmaskers in bossen en parken. "Dat was een manier van het lokaal beleid om heel rechtlijnig te zijn, maar het ondermijnde ook de geloofwaardigheid van de overheid. Zulke fouten moeten we vermijden in de toekomst."

Een andere les die uit de pandemie getrokken moet worden, is dat nieuwe virusuitbraken op verschillende manieren kunnen verlopen. "De volgende pandemie kan een respiratoir virus zijn, zoals corona, maar ook een traag sluipende ziekte zoals hiv, of een ziekte die via muggen wordt overgedragen," zegt Vlieghe. "Elk scenario vraagt om een andere aanpak, en daar moeten we nu al over nadenken."

Over de toekomst van COVID-19 is Vlieghe voorzichtig. "Deze winter zagen we relatief weinig coronagevallen, maar het virus is nog niet verdwenen." Ze wijst erop dat door massale vaccinatie en natuurlijke immuniteit de kans op een herhaling van de situatie van vijf jaar geleden klein is. "Toch moeten we blijven opletten. Het zou voorbarig zijn om te zeggen dat COVID-19 achter ons ligt."

Tot slot benadrukt Vlieghe dat pandemische paraatheid net zo vanzelfsprekend zou moeten zijn als een EHBO-cursus of een brandoefening. "We moeten investeren in structurele voorbereiding, zodat de maatschappij niet telkens van crisis naar crisis springt. Dit is geen tijdelijk probleem, het is iets waar we altijd rekening mee moeten houden."

Bezorgd om budget in VS

Infectiologe Erika Vlieghe (UZA) is bezorgd over de budgettaire evoluties in de volksgezondheid in de Verenigde Staten. Volgens haar worden in korte tijd cruciale structuren ontmanteld, wat ernstige gevolgen kan hebben voor de bestrijding van infectieziekten.

"In de Verenigde Staten worden in korte tijd de poten van onder de stoel van de volksgezondheid gezaagd, waardoor er nauwelijks nog capaciteit is om aan surveillance of interventies te doen," waarschuwt ze.

De nieuwe Amerikaanse president Donald Trump werkt aan een kostenreductie en vertrouwt op de aanpak van zakenman Elon Musk. Bij de besparingsoefening gaf die miljardair eind vorige maand onder meer toe dat hij al dan niet accidenteel kortstondig ebolabestrijding had geschrapt.

Vlieghe benadrukt dat de VS een verhoogd risico lopen op grootschalige uitbraken van infectieziekten zoals vogelgriep, dengue en mazelen. "Dat is echt een 'disaster waiting to happen'," stelt ze.

Volgens de infectiologe is het des te schrijnender omdat de VS in theorie wel goede zogenaamde 'preparedness-structuren' hebben, onder organisatie van het Amerikaanse volksgezondheidsinstituut CDC (Centers for Disease Control).

> Vijf jaar geleden viel eerste Belgische coronadode

> Proefpersonen vinden blijft moeilijk (Prof. Isabel Leroux-Roels)