De coronapandemie heeft de ontwikkeling van andere vaccins aanzienlijk versneld en blijvende veranderingen teweeggebracht in de sector. Dat licht vaccinexpert Isabel Leroux-Roels (UGent) toe. Maar het uitvoeren van klinische studies is opnieuw moeilijker geworden, zegt ze. Ze laat ook weten dat het niet mogelijk bleek om mensen intradermaal te vaccineren tegen SARS-CoV-2.

"Wanneer er voldoende middelen en focus zijn, kan je echt fantastische dingen realiseren", aldus Leroux-Roels. Exact vijf jaar geleden is de Nationale Veiligheidsraad voor het eerst samengeroepen over het coronavirus. Het Centrum voor Vaccinologie (CEVAC) heeft destijds verschillende grootschalige studies gevoerd naar nieuwe vaccins. Het aantal medewerkers is verdubbeld en het centrum heeft na de massale belangstelling voor vaccinontwikkeling de meeste mensen aan boord kunnen houden.

Maar het aantal mensen dat zich aanmeldt voor klinische studies met vaccins, is gedaald ten opzichte van de coronapandemie. Waar er tijdens de pandemie een enorme bereidheid was om deel te nemen aan onderzoek, is het nu veel moeilijker om voldoende proefpersonen te vinden.

"Tijdens de pandemie was er een enorme toeloop. Mensen waren angstig en wilden zo snel mogelijk gevaccineerd worden," zegt Leroux-Roels. "We moesten soms beveiliging inschakelen om mensen weg te laten halen, omdat ze zeiden: 'Ik stap hier niet buiten zonder dat vaccin'." Ook merkte ze dat sommige deelnemers niet altijd even eerlijk waren over hun medische voorgeschiedenis, omdat ze vreesden anders niet te mogen deelnemen aan de proeven.

Nu de pandemie voorbij is, blijkt de situatie drastisch veranderd. "Het is moeilijker geworden om mensen te vinden", zegt Leroux-Roels. "De criteria om deel te nemen aan studies zijn soms ook strenger en veeleisender geworden." Haar onderzoekscentrum bestaat dertig jaar en merkt dat het in het algemeen lastiger wordt om vrijwilligers te rekruteren.

Een van de uitdagingen is dat jonge mensen minder gemotiveerd zijn om deel te nemen. "Tijdens corona was er een duidelijke stimulans: men kreeg een vaccin dat mogelijk werkzaam was, nog voor de rest van de bevolking eraan kon komen. Dat creëerde een enorme drive onder mensen," legt ze uit. Nu dat voordeel er niet meer is, is de motivatie afgenomen.

Daarnaast merkt Leroux-Roels dat het moeilijker is om mensen te bereiken door strikte gegevensbeschermingswetgeving (GDPR). "We zijn aangewezen op online advertenties, maar in de veelheid aan informatie is het moeilijker om op te vallen."

Negatieve perceptie

De negatieve perceptie over de veiligheid en doeltreffendheid van vaccins blijft ook een belangrijk discussiepunt. De coronavaccins werkten goed tegen ernstige ziekte, maar minder tegen besmetting, wat moeilijk over te brengen was naar het publiek.

Bovendien verspreiden sensationele berichten over veiligheid zich sneller dan wetenschappelijke feiten, wat het vertrouwen in vaccins heeft aangetast, vooral bij jongere bevolkingsgroepen. Dat heeft geleid tot een van de grootste negatieve effecten van de pandemie: een toename in vaccintwijfel, die ook andere vaccins treft. Daardoor bestaat het risico dat ernstige kinderziektes zoals mazelen terugkeren.

Op dit moment loopt er een tiental studies in het vaccincentrum van Leroux-Roels, met een zestal nieuwe studies per jaar. "Sommige studies vragen veel engagement. Voor een lopende studie met een nieuw pneumokokkenvaccin moeten deelnemers twaalf keer langskomen. Dat vraagt een stevige inspanning, die wel gecompenseerd wordt met een billijke vergoeding van 950 euro", zegt ze.

Geen intradermale vaccinatie

Het bleek niet mogelijk om mensen intradermaal te vaccineren tegen SARS-CoV-2. In 2021 werd in ons land een klinische test uitgevoerd waarbij mensen een beperkte dosis van een goedgekeurd vaccin in de huid - en dus niet in de spier - toegediend kregen om te bekijken of er een gelijkaardige immuunrespons uitgelokt zou worden. "Bij sommige vaccins werkt dat zeer goed, zoals bij hondsdolheid. Voor corona gaf dat niet het gewenste succes", zegt Isabel Leroux-Roels van CEVAC (Centrum voor Vaccinologie van de UGent). "Het was wel zinvol om dat te verkennen, zeker op momenten van tekorten."

De studie was gefinancierd door het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). Het was een optie die bekeken werd om de beperkte hoeveelheid vaccin zo goed mogelijk in te zetten, ook in armere landen waar maar weinig middelen waren om dure vaccins aan te kopen.

Leroux-Roels benadrukt dat dergelijke strategieën vooral zinvol zijn in tijden van schaarste, maar dat pandemische paraatheid vooral vraagt om snelle en grootschalige productie van vaccins. "We weten niet welk virus een volgende pandemie zal veroorzaken, maar een griepvirus of een ander coronavirus zijn wel grote kanshebbers", zegt de vaccinspecialist nog.

> UZ Gent zoekt volwassen proefpersonen om vaccinatie in huid te testen.

> Vijf jaar geleden viel eerste Belgische coronadode

> "Pandemische paraatheid beschouwen als ehbo-cursus" (Erika Vlieghe)